Spisek z czasów Asada, by ukryć tysiące ofiar, zamienił pustynię w masowy grób
Śledztwo Reutersa ujawnia tajną operację „Przesunąć Ziemię”: ekshumacje z Qutajfy pod Damaszkiem i przeniesienie szczątków do ogromnej nekropolii na pustyni pod Dumeirem.
Reuters, na podstawie rozmów z 13 osobami bezpośrednio zaangażowanymi w prace oraz analizy ponad 500 zdjęć satelitarnych i ujęć z dronów, opisał skrywaną latami operację syryjskich władz z lat 2019–2021. Z dawno ujawnionego masowego grobu w Qutajfie, gdzie spoczywały ofiary więzień, przesłuchań i walk, tysiące ciał potajemnie przewożono ciężarówkami do nowej, wojskowej lokalizacji na pustyni w rejonie Dumeiru. Na miejscu powstało co najmniej 34 równoległych rowów grzebalnych o łącznej długości ok. 2 km – jeden z największych znanych masowych grobów wojny w Syrii.
Jak ukrywano ślady
Według świadków – kierowców, mechaników, operatora spycharki i byłego oficera Gwardii Republikańskiej – konwoje 6–8 ciężarówek kursowały niemal cztery noce w tygodniu. Załadunek odbywał się za murami Qutajfy (ogrodzenie wzniesiono na 3 m w 2018 r.). Kierowcom zakazano opuszczania kabin i używania telefonów pod groźbą śmierci. Ładunkiem były ziemia, szczątki ludzkie i larwy – świadkowie zgodnie podkreślają odór, który „przyklejał się do ubrań i włosów”.
Operację nadzorował pułkownik Mazen Ismandar, określany przez wojskowych jako „mistrz oczyszczania”. Dokumenty z pieczęcią jego nazwiska z lat 2018–2019 Reuters odnalazł w porzuconym biurze żandarmerii wojskowej; świadectwa sądowe grabarza Mohammeda Afifa Naify opisują prowadzone przez Ismandara rejestry przywożonych ciał (zaniżane wobec rzeczywistej liczby). Bezpośredniego pisemnego rozkazu prezydenta Baszara Al-Asada nie odnaleziono, jednak rozmówcy – w tym oficer Gwardii – twierdzą, że decyzja o przenosinach mogła zapaść wyłącznie za jego wiedzą.
Motyw: zacierać dowody
Pomysł przeniesienia Qutajfy miał zrodzić się pod koniec 2018 r., gdy reżim – przy wsparciu Rosji i Iranu – odzyskiwał międzynarodowe kontakty. Według byłego oficera Gwardii, rosyjskie służby doradzały ukrycie dowodów masowych naruszeń praw człowieka: „aresztowań, masowych grobów i ataków chemicznych”. Z czasem wszystkie 16 rozpoznanych rowów Qutajfy otwarto, opróżniono i wyrównano teren, by zatrzeć ślady.
Dumeir: pustynny cmentarz
Nowy teren na bazie wojskowej w rejonie Dumeiru wybrano ze względu na izolację i kontrolę armii. Fotogrametria z dronów, wykonana przez Reutersa z konsultacją geologów śledczych, wykazała typowe dla grobów naruszenia i zagęszczanie gruntu przez ciężki sprzęt. Barwa naruszonej gleby sugeruje, że z Qutajfy wraz z ciałami przewożono także podglebie – zgodnie z relacjami o załadunku łyżkami spycharek całych warstw ziemi z ludzkimi szczątkami.
Na powierzchni nowego miejsca reporterzy widzieli rozrzucone kości, w tym fragment ludzkiej czaszki. Dokładnej lokalizacji nie ujawniono, by ograniczyć ryzyko profanacji przed zabezpieczeniem miejsca.
Skala zaginięć i przeszkody w identyfikacji
Syryjskie organizacje praw człowieka szacują, że od początku rządów rodziny Asadów (1970) zginęły lub zaginęły dziesiątki, a nawet setki tysięcy osób. Obecne władze w Damaszku mówią o „do 300 tys. zaginionych”. Nowa Krajowa Komisja ds. Osób Zaginionych zapowiedziała prośbę o zabezpieczenie Dumeiru, ostrzegając zarazem, że chaotyczne przenosiny z Qutajfy drastycznie utrudnią identyfikację ofiar. Planowane są bank DNA i cyfrowa platforma dla rodzin, ale brakuje specjalistów i zasobów.
„Wszędzie, gdzie spojrzysz, ktoś jest pochowany”
Mechanik Ahmed Ghazal, wezwany wielokrotnie do napraw konwojów, opisał dwa typy ciał: silnie rozłożone oraz świeżo zmarłych młodych kobiet i mężczyzn. To on zaprowadził zespół Reutersa w okolice Dumeiru. „Wszędzie, gdzie spojrzysz, pod ziemią leżą ludzie” – powiedział. Milczał z obawy o życie: „Za samo mówienie mogło spotkać mnie to, co tych ludzi”.
Ostatni rów w Dumeirze zasypano w pierwszym tygodniu kwietnia 2021 r. Pod koniec tego samego roku teren Qutajfy zniwelowano. Na obu miejscach ziemia wciąż nosi ślady prób ukrycia masowych pochówków.
